Γράφει ο Ισαάκ Απ. Γεροντίδης*
Κατά τις ημέρες του Πάσχα στη Σπάρτη σε συζητήσεις με φίλους – συντοπίτες, τέθηκε κατ’ επανάληψη το ερώτημα αν η ψήφος στις ερχόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές, καθώς και σε εκείνες για την ανάδειξη των αντιπροσώπων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, είναι υποχρεωτική από το νόμο. Το ίδιο το ερώτημα ξενίζει με την εγγενή του παραδοξότητα: Πώς είναι δυνατόν το δικαίωμα του εκλέγειν να συνιστά ταυτόχρονα και υποχρέωση; Ωστόσο, το θεωρητικό υπόβαθρο του ζητήματος, δεν θα μπορούσε να παρουσιαστεί στο παρόν κείμενο (βλ. πάντως σχετικά Κ. Μαυριά, Συνταγματικό Δίκαιο, 4η έκδ., 2005, σ. 414 επ.∙ Αθ. Ράικο, Συνταγματικό Δίκαιο, 3η έκδ., 2009, σ. 285∙ A. Malkopoulou, Lost Voters: Participation in the EU elections and the case for compulsory voting, 2009, pp. 8-10, όπου και συγκριτική επισκόπηση αλλοδαπών δικαίων). Με την υπόθεση, όμως, ότι το ζήτημα έχει ευρύτερο ενδιαφέρον, στις παρακάτω γραμμές επιχειρείται μια πολύ συνοπτική παρουσίαση: α) της ισχύουσας σχετικής νομοθεσίας και β) της μέχρι σήμερα ερμηνείας και εφαρμογής της.
Η γενική ρύθμιση τίθεται στην κορυφή της ιεραρχίας ισχύος των κανόνων δικαίου. Σύμφωνα με το άρθρο 51 παρ. 5 του Συντάγματος, η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος είναι υποχρεωτική. Πώς, όμως, η συνταγματική αυτή πρόβλεψη εκφράζεται στο επίπεδο του κοινού νόμου;
Ειδικά για τις εκλογές των δημοτικών και περιφερειακών αρχών, το άρθρο 11 παρ. 2 του ν. 3852/2010, ορίζει ότι η ψήφος είναι υποχρεωτική. Εξαίρεση εισάγεται για τους εκλογείς που κατοικούν στο εξωτερικό, για όσους έχουν ηλικία άνω των 70 ετών και, τέλος, για εκείνους που κατά την ημέρα των εκλογών βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των 200 χλμ. από το εκλογικό τμήμα στο οποίο ψηφίζουν. Τι γίνεται, εντούτοις, στην περίπτωση που κάποιος, παρότι δεν εμπίπτει στις παραπάνω εξαιρέσεις, δεν προσέλθει να ψηφίσει, χωρίς να δικαιολογήσει την απουσία του βάσει άλλου λόγου ανωτέρας βίας;
Το άρθρο 116 παρ. 1 του ν. 3852/2010 παραπέμπει σχετικά στην ισχύουσα «εκλογική νομοθεσία». Σήμερα, δηλαδή, στο ΠΔ 26/2012. Το δε άρθρο 117 του τελευταίου ανάγει τη μη άσκηση του εκλογικού δικαιώματος σε πλημμέλημα με πλαίσιο ποινής από ένα μήνα μέχρι ένα έτος, ενώ προβλέπει και τη δυνατότητα επιβολής της παρεπόμενης ποινής της στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων από ένα μέχρι τρία έτη. Συμπερασματικά, σύμφωνα με το νόμο, αν κάποιος δεν ψηφίσει στις αυτοδιοικητικές εκλογές μπορεί να καταδικαστεί σε φυλάκιση μέχρι ένα έτος και να στερηθεί τα πολιτικά του δικαιώματα από ένα έως τρία έτη.
Ειδικά για τις εκλογές για τους αντιπροσώπους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το άρθρο 1 παρ. 1 του ν. 4255/2014, ορίζει (επίσης) ότι η ψήφος είναι υποχρεωτική. Οι δε συνέπειες από τη μη τήρηση της υποχρέωσης αυτής προκύπτουν από τη συνδυαστική εφαρμογή των άρθρων 9 παρ. 5 του ν. 4255/2014 και 117 παρ. 1 και 2 του ΠΔ 26/2012. Σύμφωνα με αυτά, με την εξαίρεση όσων εκλογέων είναι ηλικίας μεγαλύτερης των 70 ετών και όσων κατοικούν στο εξωτερικό, για εκείνους που δεν θα ψηφίσουν στις ευρωεκλογές ο νομοθέτης προβλέπει (όπως ακριβώς και στις αυτοδιοικητικές εκλογές) ποινή φυλάκισης από ένα μήνα μέχρι ένα έτος και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων από ένα μέχρι τρία έτη.
Όπως μπορεί να παρατηρηθεί, οι διατάξεις αυτές μετρούν πολύ λίγο χρόνο ζωής. Επαναλαμβάνουν, ωστόσο, τις ρυθμίσεις της παλαιότερης νομοθεσίας, η οποία επίσης προέβλεπε ποινές. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι είτε με τη νομοθεσία του πρόσφατου παρελθόντος είτε με τη σημερινή, δεν υπάρχει δικαστική απόφαση που να εφαρμόζει το νόμο επιβάλλοντας ποινές. Στην επιστήμη, μάλιστα, οι σχετικές διατάξεις νόμων ελέγχονται ως σιωπηρώς καταργημένες, μετά την εκτεταμένη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 (βλ. Κ. Μαυριά, ό.π.) Το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, πάντως, στη σχετική με αριθμό 277/2002 γνωμοδότησή του, γνωμοδοτώντας επί παρόμοιων ρυθμίσεων του παρελθόντος αποφάνθηκε (με πλειοψηφία 5-2) υπέρ της διατήρησής τους σε ισχύ και βάσει του ισχύοντος Συντάγματος.
Αντί επιλόγου, όμως, και ανεξάρτητα από το ζήτημα της νομικής υποχρέωσης, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί: Τι πράγματι θα κερδίσει και, το κυριότερο, τι πράγματι θα προσφέρει, αν από «άποψη» δεν ψηφίσει; Μπορούμε να αψηφήσουμε την υποχρέωσή μας για ενάσκηση του δικαιώματος ψήφου στη σημερινή συγκυρία; Πριν την πολυεπίπεδη κρίση που βιώνουμε, η εποχή που το δικαίωμα στην ψήφο δεν αποτελούσε πραγματικότητα, αλλά ευχή και διεκδίκηση, ίσως νοούνταν μόνο ως ιστορία. Σήμερα, θα πρέπει να έχει πια εμπεδωθεί, ότι η ιστορία μπορεί πράγματι να επαναληφθεί, και όχι μόνο ως φάρσα. Τόσο στα πεπερασμένα όρια του Δήμου και της Περιφέρειας, όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο, στις ημέρες μας περισσότερο από οποτεδήποτε στο πρόσφατο παρελθόν, το δικαίωμα στην ψήφο καθαυτό έχει μια αξία αυτοτελή. Μια αξία, που ο νομοθέτης μας υποδεικνύει να μην υποτιμήσουμε, αν πράγματι θέλουμε να τη διαφυλάξουμε.
*ο Ισαάκ Απ. Γεροντίδης, είναι Δικηγόρος ΔΣΑ, ΜΔΕ Νομικής Σχολής Αθηνών, μέλος της PLA Greece
